”Δεν υπάρχουν ιδέες, υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες, κι αυτές παίρνουν το μπόι του ανθρώπου που τις κουβαλάει”
Ο Νίκος Καζαντζάκης, ανήκει στο πάνθεον των μεγαλύτερων συγγραφέων
παγκοσμίως. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 40 γλώσσες και θεωρείται
ο σημαντικότερος σύγχρονος Έλληνας λογοτέχνης. Έχει ασχοληθεί με κάθε είδος
γραπτού λόγου. Ποίηση (δραματική, επική, λυρική), δοκίμιο, μυθιστόρημα (στα Ελληνικά και
στα Γαλλικά), ταξιδιωτικές εντυπώσεις,
αλληλογραφία, παιδικό μυθιστόρημα, μεταφράσεις
από τα Αρχαία Ελληνικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά, Γερμανικά και Ισπανικά), κινηματογραφικά σενάρια, ιστορία, σχολικά
βιβλία, παιδικά βιβλία (διασκευή
και μετάφραση), λεξικά (γλωσσικά και
εγκυκλοπαιδικά), δημοσιογραφία, κριτική,
αρθρογραφία.
παγκοσμίως. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 40 γλώσσες και θεωρείται
ο σημαντικότερος σύγχρονος Έλληνας λογοτέχνης. Έχει ασχοληθεί με κάθε είδος
γραπτού λόγου. Ποίηση (δραματική, επική, λυρική), δοκίμιο, μυθιστόρημα (στα Ελληνικά και
στα Γαλλικά), ταξιδιωτικές εντυπώσεις,
αλληλογραφία, παιδικό μυθιστόρημα, μεταφράσεις
από τα Αρχαία Ελληνικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά, Γερμανικά και Ισπανικά), κινηματογραφικά σενάρια, ιστορία, σχολικά
βιβλία, παιδικά βιβλία (διασκευή
και μετάφραση), λεξικά (γλωσσικά και
εγκυκλοπαιδικά), δημοσιογραφία, κριτική,
αρθρογραφία.
Το
χαρακτηριστικό γνώρισμα των ηρώων σε όλα τα βιβλία του, είναι ένας διαρκής αγώνας
κόντρα στην καθεστηκυία τάξη. Οι ήρωες του παλεύουν με κύματα και καταιγίδες, άλλοτε ξεπερνούν κι άλλοτε κάμπτονται
από ανυπέρβλητα εμπόδια και κακοτοπιές, όλοι τους όμως μάχονται μέχρι τέλους ενάντια
σε οργανωμένες ομάδες σκοταδισμού και σε σέχτες που υψώνουν τείχη στην γνώση
και στην αφύπνιση του νου.
χαρακτηριστικό γνώρισμα των ηρώων σε όλα τα βιβλία του, είναι ένας διαρκής αγώνας
κόντρα στην καθεστηκυία τάξη. Οι ήρωες του παλεύουν με κύματα και καταιγίδες, άλλοτε ξεπερνούν κι άλλοτε κάμπτονται
από ανυπέρβλητα εμπόδια και κακοτοπιές, όλοι τους όμως μάχονται μέχρι τέλους ενάντια
σε οργανωμένες ομάδες σκοταδισμού και σε σέχτες που υψώνουν τείχη στην γνώση
και στην αφύπνιση του νου.
 |
| 1899 Ο Νίκος Καζαντζάκης, τέταρτος από αριστερά, με την τάξη του σε γυμναστικές επιδείξεις στο Ηράκλειο |
Πολλά από τα
έργα του Καζαντζάκη, αναφέρονται σε μεγάλες μορφές της Ιστορίας και της
Φιλοσοφίας. Ο ‘’Πρoμηθέας”, ο “Βούδας”, ‘’Χριστός’’, ο “Χριστόφορος Koλόμβoς”, ο
‘’Οδυσσέας’’, ο “Κωνσταντίνος Παλαιoλόγoς”, ‘’Ο Άγιος Φραγκίσκος’’ ο
‘’Καποδίστριας’’, ο ‘’Φάουστ’’ – έργο που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, όλοι
αυτοί αποτελούν “προσωπεία” της δικής του αγωνίας, να βάλει σε εγρήγορση τους αναγνώστες
ώστε να καταφέρουν να ξεπεράσουν τα τετριμμένα, να δουν πίσω απ’ αυτά και να αναζητήσουν
το άγνωστο που πολλές φορές εμφανίζεται ως δεδομένο και σωστό.
έργα του Καζαντζάκη, αναφέρονται σε μεγάλες μορφές της Ιστορίας και της
Φιλοσοφίας. Ο ‘’Πρoμηθέας”, ο “Βούδας”, ‘’Χριστός’’, ο “Χριστόφορος Koλόμβoς”, ο
‘’Οδυσσέας’’, ο “Κωνσταντίνος Παλαιoλόγoς”, ‘’Ο Άγιος Φραγκίσκος’’ ο
‘’Καποδίστριας’’, ο ‘’Φάουστ’’ – έργο που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, όλοι
αυτοί αποτελούν “προσωπεία” της δικής του αγωνίας, να βάλει σε εγρήγορση τους αναγνώστες
ώστε να καταφέρουν να ξεπεράσουν τα τετριμμένα, να δουν πίσω απ’ αυτά και να αναζητήσουν
το άγνωστο που πολλές φορές εμφανίζεται ως δεδομένο και σωστό.
Όλα αυτά τα
προσωπεία, στην ουσία είναι ένα και το αυτό πρόσωπο, που αλλάζει μορφές και προσαρμόζεται ανάλογα με τις
εποχές, την θρησκεία, την περιοχή και τις αναζητήσεις κάποιας συγκεκριμένης
χρονικής περιόδου.
προσωπεία, στην ουσία είναι ένα και το αυτό πρόσωπο, που αλλάζει μορφές και προσαρμόζεται ανάλογα με τις
εποχές, την θρησκεία, την περιοχή και τις αναζητήσεις κάποιας συγκεκριμένης
χρονικής περιόδου.
 |
| 1900 Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι αδελφές του Αναστασία και Ελένη. Ο θείος του Αντώνης Χριστοδουλάκης η μητέρα του Μαρία και τα ξαδέλφια του Άννα και Γιώργος |
Για τον
Καζαντζάκη σημασία έχει ο αγώνας και η γνώση και όχι τόσο το αποτέλεσμα. Ο
ανήφορος είναι κομβικό σημείο σε όλα του τα έργα. Πόσο πραγματικά δύναται ο
άνθρωπος να ανυψώσει το πνεύμα του και να το διακτινίσει σε ανυπέρβλητα ύψη
γνώσης και κατανόησης της ζωής και του θανάτου.
Καζαντζάκη σημασία έχει ο αγώνας και η γνώση και όχι τόσο το αποτέλεσμα. Ο
ανήφορος είναι κομβικό σημείο σε όλα του τα έργα. Πόσο πραγματικά δύναται ο
άνθρωπος να ανυψώσει το πνεύμα του και να το διακτινίσει σε ανυπέρβλητα ύψη
γνώσης και κατανόησης της ζωής και του θανάτου.
 |
| 1901 Τελειόφοιτος του Γυμνασίου Ηρακλείου |
Πάντα το
ζητούμενο είναι παραπάνω από το ποθούμενο και αυτή η αναζήτηση, είναι η
πεμπτουσία της φιλοσοφίας του.
ζητούμενο είναι παραπάνω από το ποθούμενο και αυτή η αναζήτηση, είναι η
πεμπτουσία της φιλοσοφίας του.
”Στάθηκε αψηλά,
σε μια τάπια χορταριασμένη. Κοίταξε πέρα το πέλαο, χοχλακιαστό, κατάμπλαβο,
να στραφταλίζει στον ήλιο και να χαίρεται, πέρα, κατά βορρά, κατά την Ελλάδα…”
σε μια τάπια χορταριασμένη. Κοίταξε πέρα το πέλαο, χοχλακιαστό, κατάμπλαβο,
να στραφταλίζει στον ήλιο και να χαίρεται, πέρα, κατά βορρά, κατά την Ελλάδα…”
 |
| 1901 Το ενδεικτικό της αποφοίτησής του από το Γυμνάσιο |
Το 1897, ο Νίκος
Καζαντζάκης, γράφεται στη Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τίμιου Σταυρού στη Νάξο, κι
εκεί διδάχθηκε τη γαλλική και την ιταλική γλώσσα και για πρώτη φορά έρχεται σε
επαφή με τον δυτικό πολιτισμό. Το 1899 επιστρέφει στο Ηράκλειο, όπου
ολοκληρώνει τις γυμνασιακές σπουδές του και το 1902, φεύγει να σπουδάσει Νομικά στην Αθήνα.
Καζαντζάκης, γράφεται στη Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τίμιου Σταυρού στη Νάξο, κι
εκεί διδάχθηκε τη γαλλική και την ιταλική γλώσσα και για πρώτη φορά έρχεται σε
επαφή με τον δυτικό πολιτισμό. Το 1899 επιστρέφει στο Ηράκλειο, όπου
ολοκληρώνει τις γυμνασιακές σπουδές του και το 1902, φεύγει να σπουδάσει Νομικά στην Αθήνα.
 |
| 1904 Ο Νίκος Καζαντζάκης φοιτητής της Νομικής Σχολής, στην Αθήνα |
Το 1906 πριν ακόμα πάρει το πτυχίο του, δημοσιεύει
το δοκίμιο “H Αρρώστια του
Αιώνος”, και το μυθιστόρημα “Όφις
και Kρίνο”, με το ψευδώνυμο «Κάρμα
Νιρβαμή». Το πρώτο του αυτό έργο, έχει τη μορφή ημερολογίου και περιγράφει
τις νεανικές του ανησυχίες για τη ζωή και τον θάνατο, για τη γυναίκα και τον
έρωτα. Την ίδια περίοδο γράφει το
θεατρικό δράμα “Ξημερώνει”, όπου η κεντρική
ηρωίδα του, η Λαλώ, βρίσκεται αντιμέτωπη με την οικογενειακή ισορροπία και τον
κοινωνικό καθωσπρεπισμό, που αντιβαίνει κατά πολύ τις προσωπικές της επιθυμίες.
Το έργο ανεβαίνει το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου στο θέατρο Αθήναιον του Θωμά
Οικονόμου, με την Ευαγγελία Παρασκευοπούλου στον κεντρικό ρόλο σημειώνοντας
μεγάλη επιτυχία. Ο Νίκος Καζαντζάκης αρχίζει να γίνεται ευρύτερα γνωστός.
το δοκίμιο “H Αρρώστια του
Αιώνος”, και το μυθιστόρημα “Όφις
και Kρίνο”, με το ψευδώνυμο «Κάρμα
Νιρβαμή». Το πρώτο του αυτό έργο, έχει τη μορφή ημερολογίου και περιγράφει
τις νεανικές του ανησυχίες για τη ζωή και τον θάνατο, για τη γυναίκα και τον
έρωτα. Την ίδια περίοδο γράφει το
θεατρικό δράμα “Ξημερώνει”, όπου η κεντρική
ηρωίδα του, η Λαλώ, βρίσκεται αντιμέτωπη με την οικογενειακή ισορροπία και τον
κοινωνικό καθωσπρεπισμό, που αντιβαίνει κατά πολύ τις προσωπικές της επιθυμίες.
Το έργο ανεβαίνει το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου στο θέατρο Αθήναιον του Θωμά
Οικονόμου, με την Ευαγγελία Παρασκευοπούλου στον κεντρικό ρόλο σημειώνοντας
μεγάλη επιτυχία. Ο Νίκος Καζαντζάκης αρχίζει να γίνεται ευρύτερα γνωστός.
 |
| 1912 Εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους |
Το
1907 ξεκινά να αρθρογραφεί σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά με τα ψευδώνυμα
Ακρίτας, Κάρμα Νιρβαμή και Πέτρος Ψηλορείτης, ενώ τον Οκτώβριο του 1908 πηγαίνει
στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές, εξακολουθώντας να δημοσιογραφεί και να
γράφει λογοτεχνία. Παρακολουθεί τις διαλέξεις του Aνρί Mπεργκσόν, μελετά τον Nίτσε
και ολοκληρώνει το μυθιστόρημα “Σπασμένες
Ψυχές”. Το μυθιστόρημα δημοσιεύθηκε σε 24 συνέχειες από το 1909-1910 στο
περιοδικό “Νουμάς” με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης. “Οι “Σπασμένες Ψυχές”
αποτελούν μια στροφή στην πνευματική του πορεία, αφού με το μυθιστόρημα αυτό
απελευθερώνεται από τα εναγώνια ερωτήματα και τους φιλοσοφικούς προβληματισμούς
που ως τότε ταλάνιζαν το πνεύμα του. Ο
Νίτσε τον δίδαξε ότι ο άνθρωπος πρέπει να κοιτάει την άβυσσο χωρίς να ζητά
παρηγοριά, να την αποδέχεται χωρίς φόβο και να παλεύει ως το τέλος για να βγει
νικητής.
1907 ξεκινά να αρθρογραφεί σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά με τα ψευδώνυμα
Ακρίτας, Κάρμα Νιρβαμή και Πέτρος Ψηλορείτης, ενώ τον Οκτώβριο του 1908 πηγαίνει
στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές, εξακολουθώντας να δημοσιογραφεί και να
γράφει λογοτεχνία. Παρακολουθεί τις διαλέξεις του Aνρί Mπεργκσόν, μελετά τον Nίτσε
και ολοκληρώνει το μυθιστόρημα “Σπασμένες
Ψυχές”. Το μυθιστόρημα δημοσιεύθηκε σε 24 συνέχειες από το 1909-1910 στο
περιοδικό “Νουμάς” με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης. “Οι “Σπασμένες Ψυχές”
αποτελούν μια στροφή στην πνευματική του πορεία, αφού με το μυθιστόρημα αυτό
απελευθερώνεται από τα εναγώνια ερωτήματα και τους φιλοσοφικούς προβληματισμούς
που ως τότε ταλάνιζαν το πνεύμα του. Ο
Νίτσε τον δίδαξε ότι ο άνθρωπος πρέπει να κοιτάει την άβυσσο χωρίς να ζητά
παρηγοριά, να την αποδέχεται χωρίς φόβο και να παλεύει ως το τέλος για να βγει
νικητής.
 |
| 1915 |
Το
1909 τελειώνει τη διατριβή του για το Νίτσε και γράφει το δράμα ‘’Ο Πρωτομάστορας”. Είναι ένα
αντισυμβατικό έργο στο οποίο ο Καζαντζάκης, με ιδιαίτερη ματιά, μεταπλάθει τον
κλασσικό θρύλο τού Γιοφυριού της Άρτας, εξακοντίζοντάς τον σε νέα ύψη με την αγάπη
να κυριαρχεί και να επιβάλλεται στον θάνατο.
1909 τελειώνει τη διατριβή του για το Νίτσε και γράφει το δράμα ‘’Ο Πρωτομάστορας”. Είναι ένα
αντισυμβατικό έργο στο οποίο ο Καζαντζάκης, με ιδιαίτερη ματιά, μεταπλάθει τον
κλασσικό θρύλο τού Γιοφυριού της Άρτας, εξακοντίζοντάς τον σε νέα ύψη με την αγάπη
να κυριαρχεί και να επιβάλλεται στον θάνατο.
Επιστρέφει
στην Κρήτη δημοσιεύει τη διατριβή του, καθώς και τη μονόπρακτη τραγωδία “Κωμωδία” και το μελέτημα “H επιστήμη εχρεωκόπησε”. Ως
πρόεδρος της Εταιρείας «Διονυσίου Σολωμού – Ηρακλείου», μία ομάδα πνευματικών
ανθρώπων που συνηγορούσε υπέρ της υιοθέτησης της δημοτικής στα σχολεία, ο Καζαντζάκης
γράφει ένα εκτενές κείμενο για τη γλωσσική μεταρρύθμιση που δημοσιεύεται σε
αθηναϊκό περιοδικό.
στην Κρήτη δημοσιεύει τη διατριβή του, καθώς και τη μονόπρακτη τραγωδία “Κωμωδία” και το μελέτημα “H επιστήμη εχρεωκόπησε”. Ως
πρόεδρος της Εταιρείας «Διονυσίου Σολωμού – Ηρακλείου», μία ομάδα πνευματικών
ανθρώπων που συνηγορούσε υπέρ της υιοθέτησης της δημοτικής στα σχολεία, ο Καζαντζάκης
γράφει ένα εκτενές κείμενο για τη γλωσσική μεταρρύθμιση που δημοσιεύεται σε
αθηναϊκό περιοδικό.
Το
1910 με το δοκίμιό του “Για τους νέους μας”
χαιρετίζει τον Ίωνα Δραγούμη, έναν
ακόμη δημοτικιστή, ως τον προφήτη που θα οδηγήσει την Ελλάδα σε νέες δόξες,
καθώς επιμένει ότι η χώρα πρέπει να ξεπεράσει την υποταγή της στον αρχαίο
ελληνικό πολιτισμό.
1910 με το δοκίμιό του “Για τους νέους μας”
χαιρετίζει τον Ίωνα Δραγούμη, έναν
ακόμη δημοτικιστή, ως τον προφήτη που θα οδηγήσει την Ελλάδα σε νέες δόξες,
καθώς επιμένει ότι η χώρα πρέπει να ξεπεράσει την υποταγή της στον αρχαίο
ελληνικό πολιτισμό.
 |
| 1915 Με την πρώτη του γυναίκα Γαλάτεια στην Αθήνα |
O
Καζαντζάκης συζεί στην Αθήνα με τη Γαλάτεια Αλεξίου, Hρακλειώτισσα διανοούμενη.
Βιοπορίζεται μεταφράζοντας από τα Γαλλικά, τα Γερμανικά, τα Αγγλικά και τα
Αρχαία Ελληνικά. Συγγράφει παιδικά βιβλία σε συνεργασία με τη Γαλάτεια. Το 1910
επίσης γίνεται ιδρυτικό μέλος του
Εκπαιδευτικού Ομίλου, της σημαντικότερης ομάδας πίεσης υπέρ της δημοτικής.
Καζαντζάκης συζεί στην Αθήνα με τη Γαλάτεια Αλεξίου, Hρακλειώτισσα διανοούμενη.
Βιοπορίζεται μεταφράζοντας από τα Γαλλικά, τα Γερμανικά, τα Αγγλικά και τα
Αρχαία Ελληνικά. Συγγράφει παιδικά βιβλία σε συνεργασία με τη Γαλάτεια. Το 1910
επίσης γίνεται ιδρυτικό μέλος του
Εκπαιδευτικού Ομίλου, της σημαντικότερης ομάδας πίεσης υπέρ της δημοτικής.
 |
| 1915 Με τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό |
Το
1915 παρέα με τον επιστήθιο φίλο του και
ποιητή Άγγελο Σικελιανό περιηγείται την Ελλάδα. Αποσύρεται σε ένα ησυχαστήριο
και ολοκληρώνει ένα βιβλίο – το οποίο δεν σώζεται – πιθανόν αναφέρεται στο Άγιο
Όρος.
1915 παρέα με τον επιστήθιο φίλο του και
ποιητή Άγγελο Σικελιανό περιηγείται την Ελλάδα. Αποσύρεται σε ένα ησυχαστήριο
και ολοκληρώνει ένα βιβλίο – το οποίο δεν σώζεται – πιθανόν αναφέρεται στο Άγιο
Όρος.
 |
| 1926 Στη Φλωρεντία με τον Ντόρο Λέβι |
Εκείνη
την περίοδο γράφει σε πρωτόλεια μορφή τα θεατρικά έργα “Χριστός”, “Οδυσσέας”
και “Νικηφόρος Φωκάς”.
Πρόκειται για έμμετρες τραγωδίες με βυζαντινά θέματα. Η οριστική τους μορφή
δίνεται από τον Καζαντζάκη το 1928 και όπως συμβαίνει και με τα μετέπειτα έργα του
“Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται” και “Ο Τελευταίος Πειρασμός”, εμφανίζει
το πρόσωπο του Χριστού με ανθρώπινη και κοινωνική όψη.
την περίοδο γράφει σε πρωτόλεια μορφή τα θεατρικά έργα “Χριστός”, “Οδυσσέας”
και “Νικηφόρος Φωκάς”.
Πρόκειται για έμμετρες τραγωδίες με βυζαντινά θέματα. Η οριστική τους μορφή
δίνεται από τον Καζαντζάκη το 1928 και όπως συμβαίνει και με τα μετέπειτα έργα του
“Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται” και “Ο Τελευταίος Πειρασμός”, εμφανίζει
το πρόσωπο του Χριστού με ανθρώπινη και κοινωνική όψη.
 |
| 1927 Στην Αίγινα |
Το
1917 κατά στην έναρξη και κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου, εξ’ αιτίας
της ανάγκης για κάρβουνο, ο Καζαντζάκης προσλαμβάνει έναν εργάτη τον Γιώργη
Zορμπά επιχειρώντας να εκμεταλλευθεί ένα λιγνιτωρυχείο στην Πελοπόννησο. Η
γνωριμία αυτή θα εξελιχθεί σε μια βαθιά φιλία ανάμεσά στους δύο άντρες, την
οποία θα περιγράψει αργότερα στο μυθιστόρημα “Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Zορμπά”.
1917 κατά στην έναρξη και κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου, εξ’ αιτίας
της ανάγκης για κάρβουνο, ο Καζαντζάκης προσλαμβάνει έναν εργάτη τον Γιώργη
Zορμπά επιχειρώντας να εκμεταλλευθεί ένα λιγνιτωρυχείο στην Πελοπόννησο. Η
γνωριμία αυτή θα εξελιχθεί σε μια βαθιά φιλία ανάμεσά στους δύο άντρες, την
οποία θα περιγράψει αργότερα στο μυθιστόρημα “Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Zορμπά”.
 |
| 1928 Με την Ελένη και τον Π.Ιστράτι σ’ ένα ελληνικό χωριό του Καυκάσου |
Το
1922 βρίσκεται στην Βιέννη και ξεκινά να γράφει την Ασκητική. Το έργο
ολοκληρώνεται ένα χρόνο αργότερα, για να εκδοθεί τελικά το 1927. Σ’ ένα γράμμα
του στην Γαλάτεια γράφει: «…Άρχισα τώρα
ένα καινούργιο βιβλίο, την Ασκητική. Μα όταν αφήνω την πέννα, θλίψη… Δεν χωρώ
σε όλα τούτα τα αλφαβητικά στοιχεία που αραδιάζω… Προσπαθώ να περιγράψω τη
μέθοδο ώστε ν’ ανέβει η ψυχή από κύκλο σε κύκλο ωσότου φτάσει στην ανώτατη
Επαφή. Είναι πέντε κύκλοι: Εγώ, η ανθρωπότητα, η Γης, το Σύμπαντο, ο Θεός. Πώς
ν’ ανέβουμε όλα τούτα τα σκαλοπάτια… αλλά κι όταν φτάσομε στο ανώτατο να ζήσομε
όλους τους προηγούμενους κύκλους. Το γράφω επίτηδες χωρίς ποίηση, με στεγνή,
επιταχτική φόρμα. Η ασκητική θεωρείται το μεγαλύτερο έργο του συγγραφέα με στοχαστικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο. Στο έργο αυτό,
συναντάται η γνωστή φράση , η οποία αναγράφεται και στον τάφο του: «Δεν
ελπίζω τίποτα, δε φοβούµαι τίποτα, είμαι λεύτερος.»
1922 βρίσκεται στην Βιέννη και ξεκινά να γράφει την Ασκητική. Το έργο
ολοκληρώνεται ένα χρόνο αργότερα, για να εκδοθεί τελικά το 1927. Σ’ ένα γράμμα
του στην Γαλάτεια γράφει: «…Άρχισα τώρα
ένα καινούργιο βιβλίο, την Ασκητική. Μα όταν αφήνω την πέννα, θλίψη… Δεν χωρώ
σε όλα τούτα τα αλφαβητικά στοιχεία που αραδιάζω… Προσπαθώ να περιγράψω τη
μέθοδο ώστε ν’ ανέβει η ψυχή από κύκλο σε κύκλο ωσότου φτάσει στην ανώτατη
Επαφή. Είναι πέντε κύκλοι: Εγώ, η ανθρωπότητα, η Γης, το Σύμπαντο, ο Θεός. Πώς
ν’ ανέβουμε όλα τούτα τα σκαλοπάτια… αλλά κι όταν φτάσομε στο ανώτατο να ζήσομε
όλους τους προηγούμενους κύκλους. Το γράφω επίτηδες χωρίς ποίηση, με στεγνή,
επιταχτική φόρμα. Η ασκητική θεωρείται το μεγαλύτερο έργο του συγγραφέα με στοχαστικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο. Στο έργο αυτό,
συναντάται η γνωστή φράση , η οποία αναγράφεται και στον τάφο του: «Δεν
ελπίζω τίποτα, δε φοβούµαι τίποτα, είμαι λεύτερος.»
 |
| 1928 Στο Νίζνι Νόβγοροντ με τη δεύτερη γυναίκα του Ελένη (β΄ σειρά). Στην πρώτη σειρά ο Παναΐτ Ιστράτι |
Η
μορφή του Βούδα απασχολούσε τον Καζαντζάκη από το 1921, που ζούσε στη Βιέννη.
Τότε είχε γράψει έναν έμμετρο Βούδα, σε 3000 στίχους, αλλά μετά κατέστρεψε το
χειρόγραφο. Το 1922 στο Βερολίνο, τον ξαναγράφει σε πεζό λόγο και επίσης τον
καταστρέφει. Το 1930, γράφει στον Πρεβελάκη
ότι… ωριμάζει στο νου του η ιδέα
ενός πεζού κειμένου με τίτλο «Μια βροχερή Μέρα», το οποίο θα τελείωνε μ’ ένα
όνειρο που είδε για το Βούδα. Το 1931, γράφει και πάλι στον Πρεβελάκη ότι
προτίθεται να αρχίσει το En fumant, που θα ήταν η τελευταία μορφή του Βούδα και
δεν θα το τύπωνε ποτέ. Σύμφωνα με την Ελένη Καζαντζάκη, την ίδια εποχή
ξαναδουλεύει την τραγωδία «Βούδας», πιθανόν χωρίς να την ολοκληρώσει και τότε.
Μερικά χρόνια αργότερα το 1932, γράφει
ένα σενάριο για τον Βούδα που ανέβηκε το 1978 στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Αλέξη
Σολωμού.
μορφή του Βούδα απασχολούσε τον Καζαντζάκη από το 1921, που ζούσε στη Βιέννη.
Τότε είχε γράψει έναν έμμετρο Βούδα, σε 3000 στίχους, αλλά μετά κατέστρεψε το
χειρόγραφο. Το 1922 στο Βερολίνο, τον ξαναγράφει σε πεζό λόγο και επίσης τον
καταστρέφει. Το 1930, γράφει στον Πρεβελάκη
ότι… ωριμάζει στο νου του η ιδέα
ενός πεζού κειμένου με τίτλο «Μια βροχερή Μέρα», το οποίο θα τελείωνε μ’ ένα
όνειρο που είδε για το Βούδα. Το 1931, γράφει και πάλι στον Πρεβελάκη ότι
προτίθεται να αρχίσει το En fumant, που θα ήταν η τελευταία μορφή του Βούδα και
δεν θα το τύπωνε ποτέ. Σύμφωνα με την Ελένη Καζαντζάκη, την ίδια εποχή
ξαναδουλεύει την τραγωδία «Βούδας», πιθανόν χωρίς να την ολοκληρώσει και τότε.
Μερικά χρόνια αργότερα το 1932, γράφει
ένα σενάριο για τον Βούδα που ανέβηκε το 1978 στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Αλέξη
Σολωμού.
Το
1941 στην Αίγινα, τελειώνει την πρώτη μορφή μιας τραγωδίας με τίτλο Γιανγκ-Τσε· η δεύτερη μορφή της
γράφεται το 1943. Το 1949, η Τέα Ανεμογιάννη του στέλνει το χειρόγραφο του
έργου για αναθεώρηση. Το 1956, ο Καζαντζάκης του δίνει τον τίτλο Βούδας και προχωρεί σε κάποιες
αλλαγές.
1941 στην Αίγινα, τελειώνει την πρώτη μορφή μιας τραγωδίας με τίτλο Γιανγκ-Τσε· η δεύτερη μορφή της
γράφεται το 1943. Το 1949, η Τέα Ανεμογιάννη του στέλνει το χειρόγραφο του
έργου για αναθεώρηση. Το 1956, ο Καζαντζάκης του δίνει τον τίτλο Βούδας και προχωρεί σε κάποιες
αλλαγές.
 |
| 1931 Στην Αίγινα |
Το
1924 ο Καζαντζάκης πηγαίνει στην Ιταλία όπου περνά τρεις μήνες στην Ασίζη και
μαγεύεται από την ζωή και το έργο που άφησε ο Άγιος Φραγκίσκος, ιδρυτής του
τάγματος των Φραγκισκανών και Άγιος της καθολικής εκκλησίας. Εκεί θα συλλάβει
την ιδέα να γράψει αργότερα το μυθιστόρημα με τίτλο «Ο Φτωχούλης του Θεού» αφιερωμένο στο έργο του Αγίου. Ο Καζαντζάκης
θα πει: «Για μένα ο Άγιος Φραγκίσκος
είναι το πρότυπο του στρατευόμενου ανθρώπου, που με ακατάπαυστο σκληρότατον
αγώνα κατορθώνει κι επιτελεί το ανώτατο χρέος του ανθρώπου, ανώτερο κι από την
ηθική κι από την αλήθεια κι από την ωραιότητα: Να μετουσιώνει την ύλη που του
εμπιστεύθηκε ο Θεός και να την κάνει πνέμα»
1924 ο Καζαντζάκης πηγαίνει στην Ιταλία όπου περνά τρεις μήνες στην Ασίζη και
μαγεύεται από την ζωή και το έργο που άφησε ο Άγιος Φραγκίσκος, ιδρυτής του
τάγματος των Φραγκισκανών και Άγιος της καθολικής εκκλησίας. Εκεί θα συλλάβει
την ιδέα να γράψει αργότερα το μυθιστόρημα με τίτλο «Ο Φτωχούλης του Θεού» αφιερωμένο στο έργο του Αγίου. Ο Καζαντζάκης
θα πει: «Για μένα ο Άγιος Φραγκίσκος
είναι το πρότυπο του στρατευόμενου ανθρώπου, που με ακατάπαυστο σκληρότατον
αγώνα κατορθώνει κι επιτελεί το ανώτατο χρέος του ανθρώπου, ανώτερο κι από την
ηθική κι από την αλήθεια κι από την ωραιότητα: Να μετουσιώνει την ύλη που του
εμπιστεύθηκε ο Θεός και να την κάνει πνέμα»
Στην
Ιταλία ξεκινά την συγγραφή της «Οδύσσειας»
και το «Συμπόσιον». Στο
“Συμπόσιον” το βασικό θέμα είναι το θείον, θε(ι)ότης. Το βιβλίο θα
εκδοθεί τον Απρίλιο του 2009 και είναι το μοναδικό έργο του Καζαντζάκη που εκδίδεται μαζί με το χειρόγραφό
του, το οποίο φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο του Ηράκλειο.
Ιταλία ξεκινά την συγγραφή της «Οδύσσειας»
και το «Συμπόσιον». Στο
“Συμπόσιον” το βασικό θέμα είναι το θείον, θε(ι)ότης. Το βιβλίο θα
εκδοθεί τον Απρίλιο του 2009 και είναι το μοναδικό έργο του Καζαντζάκη που εκδίδεται μαζί με το χειρόγραφό
του, το οποίο φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο του Ηράκλειο.
 |
| 1932 -Ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Παντελής Πρεβελάκης στην Τσεχία |
Το
1925 ο Καζαντζάκης ταξιδεύει στην Ρωσία ως ανταποκριτής της αθηναϊκής
εφημερίδας “Ελεύθερος Λόγος”, η οποία δημοσιεύει τις εντυπώσεις του
σε μια σειρά μακροσκελών άρθρων. Ένα χρόνο αργότερα ταξιδεύει στην Κύπρο και
στην Παλαιστίνη. Το 1927 επισκέπτεται την Αίγυπτο και το Σινά, πάλι ως
ανταποκριτής εφημερίδας.
1925 ο Καζαντζάκης ταξιδεύει στην Ρωσία ως ανταποκριτής της αθηναϊκής
εφημερίδας “Ελεύθερος Λόγος”, η οποία δημοσιεύει τις εντυπώσεις του
σε μια σειρά μακροσκελών άρθρων. Ένα χρόνο αργότερα ταξιδεύει στην Κύπρο και
στην Παλαιστίνη. Το 1927 επισκέπτεται την Αίγυπτο και το Σινά, πάλι ως
ανταποκριτής εφημερίδας.
 |
| 1937 Στο σπίτι του στην Αίγινα |
Tον
Μάιο απομονώνεται στην Αίγινα για να ολοκληρώσει την “Οδύσσεια”. Μετά
από δεκατρία ολόκληρα χρόνια σκληρής δουλειάς, ο Καζαντζάκης, ως άλλος
Οδυσσέας, περιπλανώμενος ανάμεσα σε χιλιάδες στίχους και χιλιάδες λέξεις, γράφει
εφτά φορές την ποιητική του αυτή ιδέα.
Αναζητά την αθάνατη πηγή, την προσωποποίηση του Θεού, καταλήγοντας στην τελική
μορφή του μεγαλειώδους έργου των 24 ραψωδιών και των 33.333 στίχων. «Πρέπει να
φροντίσω το κορμί μου, αλλιώς αυτό το έργο θα με ρίξει καταγής», έγραψε ο ίδιος. Επειδή ο Καζαντζάκης σε συνεργασία με τον Ι.
Κακριδή – μετέφρασε την Οδύσσεια και την Ιλιάδα τού Ομήρου, μερικοί συγχέουν τη
μετάφραση του ομηρικού έπους με το έργο “Οδύσσεια”, η οποία είναι
εντελώς πρωτότυπη σαν ιδέα, διαφορετική και ανεξάρτητη από τη μετάφραση της
Οδύσσειας τού Ομήρου.
Μάιο απομονώνεται στην Αίγινα για να ολοκληρώσει την “Οδύσσεια”. Μετά
από δεκατρία ολόκληρα χρόνια σκληρής δουλειάς, ο Καζαντζάκης, ως άλλος
Οδυσσέας, περιπλανώμενος ανάμεσα σε χιλιάδες στίχους και χιλιάδες λέξεις, γράφει
εφτά φορές την ποιητική του αυτή ιδέα.
Αναζητά την αθάνατη πηγή, την προσωποποίηση του Θεού, καταλήγοντας στην τελική
μορφή του μεγαλειώδους έργου των 24 ραψωδιών και των 33.333 στίχων. «Πρέπει να
φροντίσω το κορμί μου, αλλιώς αυτό το έργο θα με ρίξει καταγής», έγραψε ο ίδιος. Επειδή ο Καζαντζάκης σε συνεργασία με τον Ι.
Κακριδή – μετέφρασε την Οδύσσεια και την Ιλιάδα τού Ομήρου, μερικοί συγχέουν τη
μετάφραση του ομηρικού έπους με το έργο “Οδύσσεια”, η οποία είναι
εντελώς πρωτότυπη σαν ιδέα, διαφορετική και ανεξάρτητη από τη μετάφραση της
Οδύσσειας τού Ομήρου.
 |
| 1945 – Ανώγεια, Νίκος Καζαντζάκης και Χριστομιχάλης Ξυλούρης. Ο Καζαντζάκης βρίσκεται στ’ Ανώγεια, ως υπεύθυνος της Κεντρικής Επιτροπής για τη διαπίστωση των Γερμανικών ωμοτήτων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου |
Η Οδύσσεια όμως του Νίκου Καζαντζάκη είναι ένα ξεχωριστό και
μεγαλειώδες έργο. Ξεκινάει από κει που σταματάει ο Όμηρος, μετά από την
επιστροφή του στην Ιθάκη και τον θάνατο των μνηστήρων, φεύγει ξανά. Όμως τούτη
τη φορά, το ταξίδι του είναι διαφορετικό. Περιπλανιέται μέσα στον πολιτισμό,
στα ήθη των λαών, στους πολέμους, στις εμφύλιες συρράξεις και στις επαναστάσεις
του καιρού του. Περνάει από τις ανατολίτικες περιοχές, από μυστικές θρησκείες
για να φτάσει κάποτε στο Νότιο Πόλο και να χαθεί εκεί μέσα στους παγετώνες, στο
άγνωστο, το λευκό τοπίο, για να επιστρέψει και πάλι πίσω.
μεγαλειώδες έργο. Ξεκινάει από κει που σταματάει ο Όμηρος, μετά από την
επιστροφή του στην Ιθάκη και τον θάνατο των μνηστήρων, φεύγει ξανά. Όμως τούτη
τη φορά, το ταξίδι του είναι διαφορετικό. Περιπλανιέται μέσα στον πολιτισμό,
στα ήθη των λαών, στους πολέμους, στις εμφύλιες συρράξεις και στις επαναστάσεις
του καιρού του. Περνάει από τις ανατολίτικες περιοχές, από μυστικές θρησκείες
για να φτάσει κάποτε στο Νότιο Πόλο και να χαθεί εκεί μέσα στους παγετώνες, στο
άγνωστο, το λευκό τοπίο, για να επιστρέψει και πάλι πίσω.
Το
έργο αυτό αποτελεί έως και σήμερα αντικείμενο εκτεταμένων ερευνών φιλόλογων και
γλωσσολόγων για το λόγο ότι περιέχει 7.500 νεολογισμούς, δηλαδή αθησαύριστες
λέξεις, οι οποίες δεν υπάρχουν σε κανένα από τα μείζονα λεξικά της ελληνικής
γλώσσας.
έργο αυτό αποτελεί έως και σήμερα αντικείμενο εκτεταμένων ερευνών φιλόλογων και
γλωσσολόγων για το λόγο ότι περιέχει 7.500 νεολογισμούς, δηλαδή αθησαύριστες
λέξεις, οι οποίες δεν υπάρχουν σε κανένα από τα μείζονα λεξικά της ελληνικής
γλώσσας.
 |
| 1948 Ο Νίκος Καζαντζάκης και η γυναίκα του Ελένη στην Αντίμπ της Νότιας Γαλλίας |
Το
1927 ανθολογεί τα ταξιδιωτικά του άρθρα για το πρώτο τόμο του «Ταξιδεύοντας». Τα ταξίδια του
Καζαντζάκη ήταν πολλά. Ο ίδιος πίστευε ότι δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος να
συγγράψεις αν δεν γνωρίσεις τους λαούς, τους τόπους και τις συνήθειες τους, τον
πολιτισμό και την ιστορία τους, τα ήθη και τα έθιμα τους τα τραγούδια και τους χορούς
τους, τις θρησκείες, τους πολέμους και τα κάστρα τους, τις αρχαιότητες τους και
τόσα άλλα που όλα τα καταγράφει για να τα περιγράψει στην συνέχεια στα
Ταξιδιωτικά του. Εκδίδονται : «Ταξιδεύοντας
Αγγλία», «Ταξιδεύοντας Ρουσία», «Ταξιδεύοντας Ισπανία», «Ταξιδεύοντας Ιαπωνία
–κίνα», «Ταξιδεύοντας Αίγυπτος –Κύπρος-Σινά». Στα έργα αυτά βρίσκει την
ευκαιρία να θυμηθεί με νοσταλγία την Ελληνική φύση και τους απλούς ανθρώπους
της ως εκπρόσωπους της λαϊκής θυμοσοφίας. «Όλη
η Κρήτη ανασκώθηκε στο νου μου όπως σε ένα ξόανο της Κνωσσός» θα πει στο «Ταξιδεύοντας
Ισπανία». Η ταξιδιωτική δημιουργία του είναι η ίδια του η φλεγόμενη ψυχή, το πάθος του για τον άνθρωπο και το πολιτισμό
του.
1927 ανθολογεί τα ταξιδιωτικά του άρθρα για το πρώτο τόμο του «Ταξιδεύοντας». Τα ταξίδια του
Καζαντζάκη ήταν πολλά. Ο ίδιος πίστευε ότι δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος να
συγγράψεις αν δεν γνωρίσεις τους λαούς, τους τόπους και τις συνήθειες τους, τον
πολιτισμό και την ιστορία τους, τα ήθη και τα έθιμα τους τα τραγούδια και τους χορούς
τους, τις θρησκείες, τους πολέμους και τα κάστρα τους, τις αρχαιότητες τους και
τόσα άλλα που όλα τα καταγράφει για να τα περιγράψει στην συνέχεια στα
Ταξιδιωτικά του. Εκδίδονται : «Ταξιδεύοντας
Αγγλία», «Ταξιδεύοντας Ρουσία», «Ταξιδεύοντας Ισπανία», «Ταξιδεύοντας Ιαπωνία
–κίνα», «Ταξιδεύοντας Αίγυπτος –Κύπρος-Σινά». Στα έργα αυτά βρίσκει την
ευκαιρία να θυμηθεί με νοσταλγία την Ελληνική φύση και τους απλούς ανθρώπους
της ως εκπρόσωπους της λαϊκής θυμοσοφίας. «Όλη
η Κρήτη ανασκώθηκε στο νου μου όπως σε ένα ξόανο της Κνωσσός» θα πει στο «Ταξιδεύοντας
Ισπανία». Η ταξιδιωτική δημιουργία του είναι η ίδια του η φλεγόμενη ψυχή, το πάθος του για τον άνθρωπο και το πολιτισμό
του.
 |
| 1950 Στο σπίτι του El Greco στο Τολέδο |
To
1928 θα προσθέσει ένα ακόμα κεφάλαιο στην «Ασκητική»
την «Σιγή». Αλλάζει το τέλος της «Ασκητικής» επηρεασμένος από το ταξίδι του
στο Κίεβο και την γνωριμία του Παναίτ
Ιστράτι και τον Γκόρκι! Στο
Κίεβο αρθρογραφεί στις εφημερίδες για τις κοινωνικές συνθήκες της Ελλάδας και
γράφει και ένα σενάριο αυτή την φορά για την ζωή του Λένιν. Τον Ιούλιο του
ιδίου έτους το περιοδικό “Monde” δημοσιεύει ένα πορτραίτο του Καζαντζάκη από
τον Ιστράτι και είναι η πρώτη του παρουσίαση στο αναγνωστικό κοινό της Ευρώπης.
1928 θα προσθέσει ένα ακόμα κεφάλαιο στην «Ασκητική»
την «Σιγή». Αλλάζει το τέλος της «Ασκητικής» επηρεασμένος από το ταξίδι του
στο Κίεβο και την γνωριμία του Παναίτ
Ιστράτι και τον Γκόρκι! Στο
Κίεβο αρθρογραφεί στις εφημερίδες για τις κοινωνικές συνθήκες της Ελλάδας και
γράφει και ένα σενάριο αυτή την φορά για την ζωή του Λένιν. Τον Ιούλιο του
ιδίου έτους το περιοδικό “Monde” δημοσιεύει ένα πορτραίτο του Καζαντζάκη από
τον Ιστράτι και είναι η πρώτη του παρουσίαση στο αναγνωστικό κοινό της Ευρώπης.
 |
Τον
Μάιο του 1929 απομονώνεται σε ένα αγρόκτημα της Τσεχοσλοβακίας για να γράψει
στα γαλλικά το μυθιστόρημα με τίτλο «Τόντα
Ράμπα» που είναι καρπός της βαθειάς ,συγκλονιστικής του γνωριμίας με την
Σοβιετική ένωση. Η Οκτωβριανή επανάσταση και ο παγκόσμιος αναβρασμός, οι αγώνες
των λαών και των ατόμων, οι ελπίδες και οι ματαιώσεις, τα διλλήματα ο ηρωισμός
και η παρακμή, οι οραματισμοί και οι κοσμοθεωρίες, οι εμπειρίες και οι διαπιστώσεις
ιστορούνται στο μυθιστόρημα αυτό με ματιά κινηματογραφική και με έμφαση στην διαχρονική πτυχή των
πραγμάτων και των προσώπων.
Μάιο του 1929 απομονώνεται σε ένα αγρόκτημα της Τσεχοσλοβακίας για να γράψει
στα γαλλικά το μυθιστόρημα με τίτλο «Τόντα
Ράμπα» που είναι καρπός της βαθειάς ,συγκλονιστικής του γνωριμίας με την
Σοβιετική ένωση. Η Οκτωβριανή επανάσταση και ο παγκόσμιος αναβρασμός, οι αγώνες
των λαών και των ατόμων, οι ελπίδες και οι ματαιώσεις, τα διλλήματα ο ηρωισμός
και η παρακμή, οι οραματισμοί και οι κοσμοθεωρίες, οι εμπειρίες και οι διαπιστώσεις
ιστορούνται στο μυθιστόρημα αυτό με ματιά κινηματογραφική και με έμφαση στην διαχρονική πτυχή των
πραγμάτων και των προσώπων.
Το
1929 θα ολοκληρώσει επίσης ένα ακόμα μυθιστόρημα που είναι ο προάγγελος του
«Καπετάν Μιχάλη» το “kapetan elia
στην γαλλική γλώσσα. Ταυτόχρονα αναθεωρεί την «Οδύσσεια» ώστε να αντανακλά την αναθεωρημένη άποψη του για την
σοβιετική ένωση. Οι Ελληνικές αρχές απειλούν να τον δικάσουν ως ‘άθεο’ εξ
αιτίας της ‘’Ασκητικής’’. Η δίκη
ορίστηκε για τις 10 Ιούνη του 1930 αλλά δεν έγινε ποτέ. Ο ίδιος ο συγγραφέας θα
πει για το έργο: ‘’Προσπάθησα με λόγια
απλά, σαν εξομολόγηση, να γράψω την άσκηση της ζωής μου, από πού ξεκίνησα, πως
πέρασα τα εμπόδια, πως άρχισε η αγωνία του θεού, πως βρήκα την κεντρική έννοια
που ρυθμίζει πια την σκέψη μου, το λόγο μου και την πράξη μου’’.
1929 θα ολοκληρώσει επίσης ένα ακόμα μυθιστόρημα που είναι ο προάγγελος του
«Καπετάν Μιχάλη» το “kapetan elia
στην γαλλική γλώσσα. Ταυτόχρονα αναθεωρεί την «Οδύσσεια» ώστε να αντανακλά την αναθεωρημένη άποψη του για την
σοβιετική ένωση. Οι Ελληνικές αρχές απειλούν να τον δικάσουν ως ‘άθεο’ εξ
αιτίας της ‘’Ασκητικής’’. Η δίκη
ορίστηκε για τις 10 Ιούνη του 1930 αλλά δεν έγινε ποτέ. Ο ίδιος ο συγγραφέας θα
πει για το έργο: ‘’Προσπάθησα με λόγια
απλά, σαν εξομολόγηση, να γράψω την άσκηση της ζωής μου, από πού ξεκίνησα, πως
πέρασα τα εμπόδια, πως άρχισε η αγωνία του θεού, πως βρήκα την κεντρική έννοια
που ρυθμίζει πια την σκέψη μου, το λόγο μου και την πράξη μου’’.
 |
| 1955 Με τον Albert Schweitzer και την Ελένη, στη Γερμανία |
Το
1931 επιστρέφει στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στην Αίγινα. Ασχολείται με την
συγγραφή ενός Γαλλοελληνικού Λεξικού
δημοτικής και καθαρεύουσας. Μεταξύ άλλων μεταφράζει την θεία Κωμωδία του Δάντη στα ελληνικά με
τίτλο ‘’Τέρτσα ρίμα’’, και γράφει τις ‘’Τερτσίνες’’, την μοναδική ποιητική του συλλογή, με 21 ποιήματα, που
εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1960, μετά από τον θάνατο του.
1931 επιστρέφει στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στην Αίγινα. Ασχολείται με την
συγγραφή ενός Γαλλοελληνικού Λεξικού
δημοτικής και καθαρεύουσας. Μεταξύ άλλων μεταφράζει την θεία Κωμωδία του Δάντη στα ελληνικά με
τίτλο ‘’Τέρτσα ρίμα’’, και γράφει τις ‘’Τερτσίνες’’, την μοναδική ποιητική του συλλογή, με 21 ποιήματα, που
εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1960, μετά από τον θάνατο του.
Το
1936 γράφει στα γαλλικά το μυθιστόρημα «Ο
Βραχόκηπος» αντλώντας στοιχεία από τις πρόσφατες εμπειρίες του από το
ταξίδι στην Άπω Ανατολή, ολοκληρώνει μια νέα παραλλαγή του Καπετάν Μιχάλη, που το ονομάζει ‘’Mon per» (ο πατέρας μου) και μεταφράζει
το έργο του Λουίτζι Πιραντέλο «Απόψε
αυτοσχεδιάζουμε» για το Βασιλικό θέατρο. Στην συνέχεια γράφει ένα δικό του
έργο σε Πιραντελικό ύφος «Ο Οθέλλος
ξαναγυρίζει» το οποίο παραμένει άγνωστο στην διάρκεια της ζωής του, ενώ
παράλληλα μεταφράζει το πρώτο μέρος του «Φάουστ»
του Γκαίτε.
1936 γράφει στα γαλλικά το μυθιστόρημα «Ο
Βραχόκηπος» αντλώντας στοιχεία από τις πρόσφατες εμπειρίες του από το
ταξίδι στην Άπω Ανατολή, ολοκληρώνει μια νέα παραλλαγή του Καπετάν Μιχάλη, που το ονομάζει ‘’Mon per» (ο πατέρας μου) και μεταφράζει
το έργο του Λουίτζι Πιραντέλο «Απόψε
αυτοσχεδιάζουμε» για το Βασιλικό θέατρο. Στην συνέχεια γράφει ένα δικό του
έργο σε Πιραντελικό ύφος «Ο Οθέλλος
ξαναγυρίζει» το οποίο παραμένει άγνωστο στην διάρκεια της ζωής του, ενώ
παράλληλα μεταφράζει το πρώτο μέρος του «Φάουστ»
του Γκαίτε.
Παραμένοντας
στην Αίγινα, το 1939 σχεδιάζει άλλο ένα έμμετρο έπος κι αυτό με 33.333 στίχους
που θα φέρει το όνομα «Ακρίτας», ενώ
γράφει την τραγωδία «Ιουλιανός».
στην Αίγινα, το 1939 σχεδιάζει άλλο ένα έμμετρο έπος κι αυτό με 33.333 στίχους
που θα φέρει το όνομα «Ακρίτας», ενώ
γράφει την τραγωδία «Ιουλιανός».
 |
| 1956 Στο γραφείο του στην Antibes |
 |
Καθώς
οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Ελλάδα, ο Καζαντζάκης πνίγει τον πόνο του στην
δουλειά. Ξεκινάει το μυθιστόρημα με τίτλο «Το
Συναξάρι του Ζορμπά» που αργότερα θα αποτελέσει το πλέον δημοφιλέστερο έργο
του. Όπως είχα αναφερθεί προηγουμένως ο Καζαντζάκης και ο Ζορμπάς, συνδέθηκαν με
βαθιά φιλία και ο θάνατος του δευτέρου συγκλόνισε και ενέπνευσε τον συγγραφέα
για την συγγραφή της τελικής μορφής του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», που εκδόθηκε το 1946. «Ο Ζορμπάς με έμαθε να αγαπώ τη ζωή και να μην φοβούμαι τον θάνατο» θα
πει αργότερα ο ίδιος ο Καζαντζάκης.
οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Ελλάδα, ο Καζαντζάκης πνίγει τον πόνο του στην
δουλειά. Ξεκινάει το μυθιστόρημα με τίτλο «Το
Συναξάρι του Ζορμπά» που αργότερα θα αποτελέσει το πλέον δημοφιλέστερο έργο
του. Όπως είχα αναφερθεί προηγουμένως ο Καζαντζάκης και ο Ζορμπάς, συνδέθηκαν με
βαθιά φιλία και ο θάνατος του δευτέρου συγκλόνισε και ενέπνευσε τον συγγραφέα
για την συγγραφή της τελικής μορφής του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», που εκδόθηκε το 1946. «Ο Ζορμπάς με έμαθε να αγαπώ τη ζωή και να μην φοβούμαι τον θάνατο» θα
πει αργότερα ο ίδιος ο Καζαντζάκης.
 |
| 1956 πορτρέτο |
Την
ίδια χρονιά η εταιρεία Ελλήνων
Λογοτεχνών προτείνει τον Καζαντζάκη για το βραβείο Νόμπελ μαζί με τον
Σικελιανό, ένα Νόμπελ που δεν θα πάρει ποτέ. Την αμέσως επόμενη χρονιά διορίζεται σε μια
θέση στην UNESCO με αποστολή την προώθηση μεταφράσεων παγκόσμιων κλασικών
λογοτεχνικών έργων προς γεφύρωση των πολιτισμών, ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Ένα
χρόνο αργότερα παραιτείται για να
αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο έργο του. Μαζί με την σύζυγο του Ελένη μετακομίζει στην
Αντίμπ της Γαλλίας και κάνει την πρώτη γραφή του μυθιστορήματος «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Πρόκειται
για ένα βιβλίο που θα βάλει τον αναγνώστη σε σκέψη, τόσο για τα θέματα που
αφορούν την θρησκεία, αλλά και για όσα αφορούν την ζωή, την πολιτική κατάσταση,
την δικαιοσύνη, την φιλοσοφία.
ίδια χρονιά η εταιρεία Ελλήνων
Λογοτεχνών προτείνει τον Καζαντζάκη για το βραβείο Νόμπελ μαζί με τον
Σικελιανό, ένα Νόμπελ που δεν θα πάρει ποτέ. Την αμέσως επόμενη χρονιά διορίζεται σε μια
θέση στην UNESCO με αποστολή την προώθηση μεταφράσεων παγκόσμιων κλασικών
λογοτεχνικών έργων προς γεφύρωση των πολιτισμών, ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Ένα
χρόνο αργότερα παραιτείται για να
αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο έργο του. Μαζί με την σύζυγο του Ελένη μετακομίζει στην
Αντίμπ της Γαλλίας και κάνει την πρώτη γραφή του μυθιστορήματος «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Πρόκειται
για ένα βιβλίο που θα βάλει τον αναγνώστη σε σκέψη, τόσο για τα θέματα που
αφορούν την θρησκεία, αλλά και για όσα αφορούν την ζωή, την πολιτική κατάσταση,
την δικαιοσύνη, την φιλοσοφία.
Ακολούθως
ξεκινά να γράφει τους «Αδερφοφάδες» που
αναφέρονται στην αδελφοκτόνο σύγκρουση σ’ ένα χωριό κατά τον Ελληνικό Εμφύλιο
πόλεμο στα τέλη τής δεκαετίας τού 1940. Αυτό το επιθανάτιο μυθιστόρημα του
Καζαντζάκη είναι, ανάμεσα σ’ όλα τα έργα του, το πιο κοντινό στον κόσμο μας,
που σπαράζεται από αδελφοκτόνες μάχες.
ξεκινά να γράφει τους «Αδερφοφάδες» που
αναφέρονται στην αδελφοκτόνο σύγκρουση σ’ ένα χωριό κατά τον Ελληνικό Εμφύλιο
πόλεμο στα τέλη τής δεκαετίας τού 1940. Αυτό το επιθανάτιο μυθιστόρημα του
Καζαντζάκη είναι, ανάμεσα σ’ όλα τα έργα του, το πιο κοντινό στον κόσμο μας,
που σπαράζεται από αδελφοκτόνες μάχες.
Τον
Νοέμβριο του 1950 ξεκινά τον «Τελευταίο
Πειρασμό». Όταν έγραφε αυτό το έργο της αγάπης για τον Χριστό, δάκρυα
ανέβλυζαν από τα μάτια του και έπεφταν στο χαρτί της γραφής του και το έβρεχαν,
τόσο ώστε να δυσκολευόταν να προχωρήσει. Αυτά έγραψε σε γράμμα του. Είναι το
έργο που αγαπούσε περισσότερο. “Δεν προσπαθώ να βρω πώς ήλθαμε σ’ αυτό
τον κόσμο. Προσπαθώ να βρω γιατί ήλθαμε. Ποιος είναι ο σκοπός μας”.
Νοέμβριο του 1950 ξεκινά τον «Τελευταίο
Πειρασμό». Όταν έγραφε αυτό το έργο της αγάπης για τον Χριστό, δάκρυα
ανέβλυζαν από τα μάτια του και έπεφταν στο χαρτί της γραφής του και το έβρεχαν,
τόσο ώστε να δυσκολευόταν να προχωρήσει. Αυτά έγραψε σε γράμμα του. Είναι το
έργο που αγαπούσε περισσότερο. “Δεν προσπαθώ να βρω πώς ήλθαμε σ’ αυτό
τον κόσμο. Προσπαθώ να βρω γιατί ήλθαμε. Ποιος είναι ο σκοπός μας”.
 |
| 1956 Στην τελετή απονομής του Βραβείου Ειρήνης στη Βιέννη |
Την
πρώτη ιδέα για συγγραφή βιβλίου, υπό μορφή μυθιστορήματος, για τη ζωή του
Χριστού ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε στην Αίγινα το 1942, τον καιρό της
γερμανικής κατοχής. Θα το ονόμαζε «Τ’
Απομνημονεύματα του Χριστού». Πολλά χρόνια νωρίτερα είχε γράψει την
τραγωδία «Χριστός». Αυτή η ιδέα που κυοφορείται
μέσα του για οκτώ χρόνια, έχει σαν τελικό της αποτέλεσμα το μνημειώδες έργο
του, Ο Τελευταίος Πειρασμός, που
ολοκληρώνεται το 1951. Προτού ακόμη εκδοθεί η Εκκλησία της Ελλάδος σπεύδει να
το καταδικάσει, ενώ ο Πάπας αναγράφει τον “Τελευταίο
πειρασμό” στο Pωμαιοκαθολικό Κώδικα Απαγορευμένων Βιβλίων. O Καζαντζάκης τηλεγραφεί στο Βατικανό
τη φράση του Χριστιανού απολογητή Τερτυλλιανού: “Ad tuum, Domine, tribunal appello” (Στο δικαστήριό σου ασκώ
έφεση, ω Kύριε!). Το ίδιο λέει και στην Ορθόδοξη Ιεραρχία στην Αθήνα
προσθέτοντας: “Με καταραστήκατε, Άγιοι
Πατέρες, εγώ σας δίνω την ευχή μου. Εύχομαι η συνείδησή σας να είναι τόσο
καθαρή όσο η δική μου και να είστε τόσο ηθικοί και τόσο θρησκευόμενοι όσο είμαι
εγώ”
πρώτη ιδέα για συγγραφή βιβλίου, υπό μορφή μυθιστορήματος, για τη ζωή του
Χριστού ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε στην Αίγινα το 1942, τον καιρό της
γερμανικής κατοχής. Θα το ονόμαζε «Τ’
Απομνημονεύματα του Χριστού». Πολλά χρόνια νωρίτερα είχε γράψει την
τραγωδία «Χριστός». Αυτή η ιδέα που κυοφορείται
μέσα του για οκτώ χρόνια, έχει σαν τελικό της αποτέλεσμα το μνημειώδες έργο
του, Ο Τελευταίος Πειρασμός, που
ολοκληρώνεται το 1951. Προτού ακόμη εκδοθεί η Εκκλησία της Ελλάδος σπεύδει να
το καταδικάσει, ενώ ο Πάπας αναγράφει τον “Τελευταίο
πειρασμό” στο Pωμαιοκαθολικό Κώδικα Απαγορευμένων Βιβλίων. O Καζαντζάκης τηλεγραφεί στο Βατικανό
τη φράση του Χριστιανού απολογητή Τερτυλλιανού: “Ad tuum, Domine, tribunal appello” (Στο δικαστήριό σου ασκώ
έφεση, ω Kύριε!). Το ίδιο λέει και στην Ορθόδοξη Ιεραρχία στην Αθήνα
προσθέτοντας: “Με καταραστήκατε, Άγιοι
Πατέρες, εγώ σας δίνω την ευχή μου. Εύχομαι η συνείδησή σας να είναι τόσο
καθαρή όσο η δική μου και να είστε τόσο ηθικοί και τόσο θρησκευόμενοι όσο είμαι
εγώ”
 |
| 1957 Με τον Τσου-Εν-Λάι στο Πεκίνο |
Το 1953 εκδίδεται στην Ελλάδα ένα από τα πλέον
γνωστά του μυθιστορήματα ο «Καπετάν
Μιχάλης». Το μυθιστόρημα αυτό το είχε ξεκινήσει τέσσερα χρόνια πριν, τον Νοέμβριο
του 1949. Η δράση τού μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στα 1889 στην Κρήτη, όπου οι
υπόδουλοι Έλληνες επιχειρούν έναν καινούργιο ξεσηκωμό για να λευτερωθούν από
τον τουρκικό ζυγό. Ο Καζαντζάκης απεικονίζει το δράμα που συνεπαίρνει έναν
ολόκληρο λαό, δίνοντας σε κάθε φάση του ένα αδρό ανάγλυφο και μιαν ένταση που
καθιστούν αξέχαστα όλα τα επιμέρους επεισόδια, στο μεγαλύτερο μέρος τους
τραγικά, παρ’ όλο που ο συγγραφέας συχνά εισάγει με τέχνη μια χιουμοριστική
νότα.
γνωστά του μυθιστορήματα ο «Καπετάν
Μιχάλης». Το μυθιστόρημα αυτό το είχε ξεκινήσει τέσσερα χρόνια πριν, τον Νοέμβριο
του 1949. Η δράση τού μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στα 1889 στην Κρήτη, όπου οι
υπόδουλοι Έλληνες επιχειρούν έναν καινούργιο ξεσηκωμό για να λευτερωθούν από
τον τουρκικό ζυγό. Ο Καζαντζάκης απεικονίζει το δράμα που συνεπαίρνει έναν
ολόκληρο λαό, δίνοντας σε κάθε φάση του ένα αδρό ανάγλυφο και μιαν ένταση που
καθιστούν αξέχαστα όλα τα επιμέρους επεισόδια, στο μεγαλύτερο μέρος τους
τραγικά, παρ’ όλο που ο συγγραφέας συχνά εισάγει με τέχνη μια χιουμοριστική
νότα.
 |
| 1957- Στις Κάννες με την Μ. Μερκούρη και Ζ. Ντασέν για την ταινία που βασίστηκε στο βιβλίο ο Χριστός ξανασταυρώνεται |
Δυο
χρόνια πριν το θάνατο του το 1955 γράφει το πλέον καθοριστικό του έργο που τον
έκανε ακόμα πιο γνωστό στο αναγνωστικό κοινό το «Αναφορά στο Γκρέκο». Πρόκειται για τη μυθιστορηματική
αυτοβιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, την οποίαν ο θάνατος δεν του επέτρεψε να
ολοκληρώσει. Γεγονότα και θρύλοι, βιώματα και ελπίδες, όνειρα και
απογοητεύσεις, οράματα και χίμαιρες, ιδέες, εμπνεύσεις και έργα, ταξίδια φυσικά
και πνευματικά, η πατρίδα και ο κόσμος, πρόγονοι και επίγονοι, το πρότυπο του
«μελλούμενου ανθρώπου», αναδύονται μέσα από τις σελίδες αυτής της πνευματικής
αναφοράς που ο Νίκος Καζαντζάκης ένιωσε την ανάγκη να απευθύνει στον μεγάλο
Κρητικό «παππού» του: τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον Ελ Γκρέκο.
χρόνια πριν το θάνατο του το 1955 γράφει το πλέον καθοριστικό του έργο που τον
έκανε ακόμα πιο γνωστό στο αναγνωστικό κοινό το «Αναφορά στο Γκρέκο». Πρόκειται για τη μυθιστορηματική
αυτοβιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, την οποίαν ο θάνατος δεν του επέτρεψε να
ολοκληρώσει. Γεγονότα και θρύλοι, βιώματα και ελπίδες, όνειρα και
απογοητεύσεις, οράματα και χίμαιρες, ιδέες, εμπνεύσεις και έργα, ταξίδια φυσικά
και πνευματικά, η πατρίδα και ο κόσμος, πρόγονοι και επίγονοι, το πρότυπο του
«μελλούμενου ανθρώπου», αναδύονται μέσα από τις σελίδες αυτής της πνευματικής
αναφοράς που ο Νίκος Καζαντζάκης ένιωσε την ανάγκη να απευθύνει στον μεγάλο
Κρητικό «παππού» του: τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον Ελ Γκρέκο.
Ήταν
το τελευταίο έργο του μεγάλου Έλληνα – Κρητικού συγγραφέα, και αυτό, όχι
τυχαία. Ο Ν. Καζαντζάκης σημειώνει ότι δεν πρόκειται για μια αυτοβιογραφία,
τονίζοντας πως η μόνη της αξία συνοψίζεται σε λίγες λέξεις, όπως: αγώνας, κόκκινη γραμμή, ανήφορος, Γολγοθάς,
Ανάσταση. Αυτές οι λέξεις, όταν ξεπερνούν την προσωπική ύπαρξη, πράγμα που
συμβαίνει και στην Αναφορά στον Γκρέκο, αποκτούν
μια πανανθρώπινη σημασία. Έτσι, τα προσωπικά βιώματα και οι αναμνήσεις του
Καζαντζάκη, αναπόφευκτα γίνονται μέρος της συλλογικής συνείδησης μέσα στην
οποία η ατομικότητα χάνει τα προσωπικά της
το τελευταίο έργο του μεγάλου Έλληνα – Κρητικού συγγραφέα, και αυτό, όχι
τυχαία. Ο Ν. Καζαντζάκης σημειώνει ότι δεν πρόκειται για μια αυτοβιογραφία,
τονίζοντας πως η μόνη της αξία συνοψίζεται σε λίγες λέξεις, όπως: αγώνας, κόκκινη γραμμή, ανήφορος, Γολγοθάς,
Ανάσταση. Αυτές οι λέξεις, όταν ξεπερνούν την προσωπική ύπαρξη, πράγμα που
συμβαίνει και στην Αναφορά στον Γκρέκο, αποκτούν
μια πανανθρώπινη σημασία. Έτσι, τα προσωπικά βιώματα και οι αναμνήσεις του
Καζαντζάκη, αναπόφευκτα γίνονται μέρος της συλλογικής συνείδησης μέσα στην
οποία η ατομικότητα χάνει τα προσωπικά της
«..H σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της
ανάστασης, άλλον δεν έχει», διαβεβαιώνει με
μιαν ορθόδοξη αναστάσιμη χαρμολύπη.
ανάστασης, άλλον δεν έχει», διαβεβαιώνει με
μιαν ορθόδοξη αναστάσιμη χαρμολύπη.
 |
| 1957 Υπογράφοντας τη γαλλική έκδοση του Φτωχούλη του Θεού |
Οι
μορφές που στάθηκαν «σκαλοπάτια στο ανηφόρισμα», ήταν τέσσερεις και έχουν
όνομα: Ο Χριστός, ο Βούδας, ο Λένιν και
ο Οδυσσέας. Ο καθένας με διαφορετικό τρόπο, με άλλα πνευματικά υλικά,
συντέλεσε στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του Νίκου Καζαντζάκη. Πόσο μακριά να
βρίσκεται άραγε η μορφή του Χριστού από τον Λένιν, σ’ ένα έργο όπως το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και πόσο
κοντά ο βίος του «Ζορμπά» στον
Οδυσσέα; Ωστόσο, όπως φαίνεται από τα πολλά έργα που έγραψε, το πιο αγαπημένο
του θέμα, ήταν ο Χριστός. Ο δικός
του Χριστός, ο άνθρωπος της ματωμένης γης και της λαμπρής Ανάστασης, ο
αγωνιστής και αιρετικός με τα πολλά γιατί και πώς. Για τον Καζαντζάκη ο
συνεκτικός ιστός που συνδέει αυτές τις μορφές μεταξύ τους, είναι ο αγώνας της
πολυεπίπεδης ύπαρξης. Αγώνας για την ανάσταση, για την απελευθέρωση από την
ύλη, για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αναζήτηση των αρχών της ζωής. Αυτός
ήταν και ο δικός του αγώνας.
μορφές που στάθηκαν «σκαλοπάτια στο ανηφόρισμα», ήταν τέσσερεις και έχουν
όνομα: Ο Χριστός, ο Βούδας, ο Λένιν και
ο Οδυσσέας. Ο καθένας με διαφορετικό τρόπο, με άλλα πνευματικά υλικά,
συντέλεσε στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του Νίκου Καζαντζάκη. Πόσο μακριά να
βρίσκεται άραγε η μορφή του Χριστού από τον Λένιν, σ’ ένα έργο όπως το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και πόσο
κοντά ο βίος του «Ζορμπά» στον
Οδυσσέα; Ωστόσο, όπως φαίνεται από τα πολλά έργα που έγραψε, το πιο αγαπημένο
του θέμα, ήταν ο Χριστός. Ο δικός
του Χριστός, ο άνθρωπος της ματωμένης γης και της λαμπρής Ανάστασης, ο
αγωνιστής και αιρετικός με τα πολλά γιατί και πώς. Για τον Καζαντζάκη ο
συνεκτικός ιστός που συνδέει αυτές τις μορφές μεταξύ τους, είναι ο αγώνας της
πολυεπίπεδης ύπαρξης. Αγώνας για την ανάσταση, για την απελευθέρωση από την
ύλη, για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αναζήτηση των αρχών της ζωής. Αυτός
ήταν και ο δικός του αγώνας.
 |
| 1957 Στιγμιότυπο από την κηδεία του Νίκου Καζαντζάκη στο Ηράκλειο |
Πεθαίνει
στις 26 Οκτωβρίου σε ηλικία 74 ετών. Πριν πεθάνει παίρνει το βραβείο Ειρήνης στην Βιέννη, αλλά
χάνει για δεύτερη φορά το Νόμπελ .
στις 26 Οκτωβρίου σε ηλικία 74 ετών. Πριν πεθάνει παίρνει το βραβείο Ειρήνης στην Βιέννη, αλλά
χάνει για δεύτερη φορά το Νόμπελ .
H σορός του μεταφέρεται στην Αθήνα. H Εκκλησία
της Ελλάδας αρνείται να την εκθέσει σε προσκύνημα. H σορός μεταφέρεται στην Κρήτη,
όπου εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Ναό του Ηρακλείου. Πλήθος κόσμου ακολουθεί το
νεκρό στον ενταφιασμό του στα Ενετικά Τείχη. Αργότερα χαράσσεται στον τάφο του
η επιγραφή που επέλεξε ο ίδιος ο Καζαντζάκης
της Ελλάδας αρνείται να την εκθέσει σε προσκύνημα. H σορός μεταφέρεται στην Κρήτη,
όπου εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Ναό του Ηρακλείου. Πλήθος κόσμου ακολουθεί το
νεκρό στον ενταφιασμό του στα Ενετικά Τείχη. Αργότερα χαράσσεται στον τάφο του
η επιγραφή που επέλεξε ο ίδιος ο Καζαντζάκης
“Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Είμαι
ελεύθερος.”
ελεύθερος.”
 |
| 1957 Ο τάφος του στην Τάπια Μαρτινέγκο και πίσω το ανθρωπόμορφο βουνό του Γιούχτα |
 |
| Η τελευταία φωτογραφία του στην Γαλλία το 1957 |
Επιμέλεια Κειμένου – Ανάρτησης: Άννα Γαλανού http://annagalanou.blogspot.gr/